اشتباهات رایج در استفاده از تجهیزات حفاظت فردی( PPE) و راهکارهای اصلاح آن

در محیط‌های صنعتی، کارگاهی و پروژه‌های عمرانی، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) یکی از اصلی‌ترین خطوط دفاع در برابر خطرات شغلی است. اما نکته مهمی که اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که صِرفِ داشتن تجهیزات ایمنی به معنای ایمن‌بودن نیست.اشتباه در انتخاب، استفاده، یا نگهداری از PPE می‌تواند به اندازه نبود آن خطرناک باشد.در این مقاله به ۷ مورد از رایج‌ترین اشتباهاتی که هنگام استفاده از تجهیزات ایمنی رخ می‌دهند می‌پردازیم؛ اشتباهاتی که با آموزش و اصلاح روندها می‌توان از آن‌ها پیشگیری کرد.

۱. استفاده نکردن از تجهیزات در مواقع لازم

در بسیاری از محیط‌های کاری مشاهده می‌شود که کارکنان به دلایل مختلفی مانند گرما، سنگینی تجهیزات، محدود شدن دید یا شنوایی، تصور بی‌نیاز بودن از تجهیزات در برخی لحظات یا حتی عجله برای انجام کار، از پوشیدن تجهیزات حفاظت فردی خودداری می‌کنند. گاهی نیز فشار همکاران یا فرهنگ نادرست محیط کار باعث می‌شود استفاده از PPE به عنوان کاری غیرضروری یا حتی نشانه‌ای از ضعف تلقی شود. این رفتارها می‌توانند منجر به وقوع حوادث جبران‌ناپذیر شوند.

راهکار: آموزش‌های مستمر و کاربردی درباره اهمیت PPE، ایجاد فرهنگ سازمانی مثبت نسبت به ایمنی، تشویق کارکنانی که از تجهیزات استفاده می‌کنند، وضع قوانین روشن و اجرای نظام‌مند آن‌ها، و نظارت میدانی فعال توسط سرپرستان و مسئولان ایمنی.

۲. انتخاب نادرست تجهیزات، عدم تناسب صحیح تجهیزات حفاظت فردی (Fit Issues)

گاهی تجهیزات انتخابی با نوع خطر موجود در محیط کار همخوانی ندارد. مثلاً استفاده از دستکش نخی در برابر مواد شیمیایی یا عینک ساده در برابر پرتاب اجسام. این انتخاب‌های اشتباه، توهم ایمنی ایجاد می‌کنند و می‌توانند خطرناک‌تر از استفاده نکردن از PPE باشند.

راهکار: مشاوره گرفتن از شرکتهای تخصصی در حوزه تامین تجهیزات حفاظت فردی، انجام ارزیابی‌های دقیق خطر در هر بخش کاری، تهیه دستورالعمل انتخاب تجهیزات، بهره‌گیری از تجربه کارشناسان ایمنی و خرید تجهیزات دارای گواهی‌نامه‌های معتبر و متناسب با نوع خطر.

۳. استفاده از تجهیزات مستهلک یا آسیب‌دیده

در برخی محیط‌ها به‌دلیل نبود سیستم کنترل و نظارت، تجهیزات کهنه یا آسیب‌دیده همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند ماسک‌هایی با فیلتر منقضی‌شده یا کفش‌هایی با کف‌پوش آسیب‌دیده.

راهکار: اجرای برنامه‌های نگهداری و بازبینی منظم، تعریف زمان‌بندی تعویض تجهیزات و آگاهی‌بخشی به کارکنان در زمینه شناسایی علائم خرابی تجهیزات.

۴. استفاده نادرست یا ناقص

نحوه استفاده از تجهیزات به‌اندازه وجود آن‌ها اهمیت دارد. برای مثال، اگر هارنس ایمنی فقط به بدن بسته شود اما به نقطه مهار وصل نباشد، عملاً بی‌اثر خواهد بود. این اشتباهات اغلب ناشی از عدم آموزش صحیح یا بی‌توجهی در حین کار است.

راهکار: برگزاری آموزش‌های عملی با شبیه‌سازی شرایط واقعی، نظارت حین انجام کار، و ایجاد چک‌لیست‌های استفاده صحیح.

۵. عدم نگهداری مناسب از تجهیزات

تجهیزات حفاظت فردی اگر در محیط‌های مرطوب، گرم یا آلوده نگهداری شوند، کیفیت و عملکرد آن‌ها به‌سرعت افت می‌کند. مثلاً عینک ایمنی خش‌دار یا کلاه ایمنی ترک‌خورده نتیجه نگهداری نامناسب است.

راهکار: تهیه فضای تمیز، خشک و امن برای نگهداری تجهیزات، آموزش روش‌های صحیح نگهداری به کاربران و ثبت سوابق استفاده و نگهداری.

۶. عدم آگاهی از استانداردها

بسیاری از کاربران تفاوت بین تجهیزات دارای تأییدیه استاندارد و تجهیزات متفرقه را نمی‌دانند. استفاده از وسایل غیراستاندارد نه‌تنها بی‌اثر بلکه گاهی خطرناک است.

راهکار: آموزش مفاهیم پایه‌ای استانداردهای بین‌المللی و ملی، معرفی برچسب‌ها و نشان‌های استاندارد روی تجهیزات، و همکاری با تأمین‌کنندگان معتبر.

۷. عدم تناسب سایز

تجهیزات حفاظت فردی باید متناسب با ابعاد بدن هر فرد انتخاب شود. استفاده از PPE بزرگ یا کوچک می‌تواند نه‌تنها ناراحت‌کننده باشد، بلکه کارایی آن را نیز کاهش دهد. مثلاً ماسک گشاد، نشت هوا دارد و ایمنی را مختل می‌کند.

راهکار: اندازه‌گیری اولیه بدن کارکنان هنگام استخدام، فراهم کردن تجهیزات در سایزهای متنوع، و ایجاد امکان تنظیم تجهیزات برای هر فرد به‌صورت شخصی‌سازی‌شده.

درسهایی از اشتباهات رایج، برای آینده ای ایمن تر

برای دستیابی به حداکثر ایمنی در محیط کار، استفاده صحیح، آگاهانه و مستمر از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. اشتباهات رایجی مانند استفاده نکردن از تجهیزات، انتخاب نامناسب، استفاده از تجهیزات معیوب، کاربرد نادرست، نگهداری ضعیف، ناآگاهی از استانداردها و عدم تناسب سایز، همگی می‌توانند اثر حفاظتی تجهیزات را خنثی کرده و جان کارکنان را به خطر بیندازند.
علاوه بر این، برخی رفتارهای نادرست مانند استفاده مشترک از تجهیزات، تمرکز بر زیبایی ظاهری به جای عملکرد فنی، و تنظیم نادرست تجهیزات بر بدن، اگرچه ممکن است جزئی به نظر برسند، اما در شرایط واقعی کار می‌توانند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشند؛ از انتقال بیماری‌ها گرفته تا کاهش کارایی و حتی بروز حوادث مرگبار.
پیشگیری مؤثر از این اشتباهات، نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل آموزش مستمر، تقویت نظارت میدانی، فراهم کردن تجهیزات باکیفیت و استاندارد، طراحی سیستم نگهداری منظم و، مهم‌تر از همه، فرهنگ‌سازی ایمنی در تمام سطوح سازمانی باشد. ایمنی یک مسئولیت جمعی است و تنها زمانی محقق می‌شود که همه کارکنان، از مدیران تا کارگران، نسبت به آن احساس تعهد کنند.
در نهایت، سرمایه‌گذاری بر ایمنی و تجهیزات حفاظت فردی، نه‌تنها از نظر انسانی ارزشمند است، بلکه از دید اقتصادی نیز موجب کاهش چشمگیر حوادث، غیبت‌های کاری، خسارات مالی و هزینه‌های درمانی می‌شود. بنابراین، توجه به جزئیات، ارتقاء دانش و اصلاح رفتارهای نادرست در استفاده از PPE، گامی حیاتی در مسیر توسعه پایدار، سلامت محیط کار و افزایش بهره‌وری سازمان است.

📚 منابع پیشنهادی

1. سازمان بین‌المللی کار (ILO)
    https://www.ilo.org – دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشت شغلی
2. OSHA (Occupational Safety and Health Administration)
    https://www.osha.gov – مقررات PPE در صنایع مختلف
3. NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health)
    https://www.cdc.gov/niosh – تحقیقات و توصیه‌های فنی درباره تجهیزات حفاظت فردی
4. کتاب راهنمای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (ترجمه‌ی دکتر سعید قاسمی)
5. استاندارد ملی ایران 12904 – الزامات تجهیزات حفاظت فردی